مقدمه
آزمون کیفیت بخار با هدف سنجش وجود گازهای غیرقابلتقطیر، درجه سوپرهیت و میزان خشکی در بخار انجام میشود. این مقاله به بررسی مفهوم آزمون کیفیت بخار، ضرورت انجام آن، محل صحیح نصب پورتهای نمونهبرداری و زمانبندی مناسب برای انجام این فرایند میپردازد تا اطمینان حاصل شود که بخار مورد استفاده، استریلیتی محصول نهایی را تضمین میکند.
مفهوم آزمون کیفیت بخار
آزمون کیفیت بخار شامل نمونهبرداری و بررسی سه ویژگی کلیدی بخار است: گازهای غیرقابلتقطیر، سوپرهیت و خشکی.
۱. گازهای غیرقابلتقطیر
این آزمون میزان گازهای غیرقابلتقطیر موجود در بخار را مشخص میکند. این گازها عموماً شامل هوای اتمسفر هستند که میتوانند در طول فرایندهایی نظیر تصفیه آب دارویی یا در هنگام راهاندازی و خاموشکردن بویلر وارد سیستم شوند. همچنین، دیاکسید کربن نیز میتواند در نتیجه برخی از روشهای تصفیه آب وجود داشته باشد. بر اساس استاندارد EN285، مقدار گازهای غیرقابلتقطیر نباید از ۳.۵ میلیلیتر گاز در هر ۱۰۰ میلیلیتر کندانس تجاوز کند.
۲. سوپرهیت
آزمون سوپرهیت برای تعیین اینکه آیا دمای بخار بالاتر از نقطه جوش آن در فشار معین است یا خیر، انجام میشود. سوپرهیت معمولاً در اثر افت فشار شدید ایجاد میشود. زمانی که بخار از فشار بالا به فشار پایین منتقل میشود، سطح انرژی آن ثابت میماند. هرگونه انرژی اضافی، ابتدا آب موجود در بخار را تبخیر کرده و سپس دمای بخار را بالاتر از نقطه جوش آن در فشار جدید میبرد. طبق استاندارد EN285، میزان سوپرهیت نباید از ۲۵ درجه سانتیگراد بیشتر شود. حفظ مقدار سوپرهیت زیر ۲۵ درجه سانتیگراد تضمین میکند که بخار بر روی سطوح داخلی به آب تبدیل شده و آلودگیهای بیولوژیکی را از بین میبرد.
۳. خشکی
این آزمون میزان رطوبت یا فاز مایع آب موجود در بخار را اندازهگیری میکند. رطوبت در سیستم توزیع بخار میتواند در اثر اتلاف حرارت و در نتیجه کندانسشدن بخار افزایش یابد. حذف رطوبت اضافی که به آن “بار مرطوب” گفته میشود، برای جلوگیری از رشد میکروبی بر روی سطوح تازه تمیز شده بسیار حیاتی است. استفاده از تلههای بخار و جداکنندهها در مسیر لولهکشی و همچنین شیببندی صحیح خطوط به سمت آنها، به حذف کندانس کمک میکند. طبق استاندارد EN285، مقدار خشکی باید بزرگتر یا مساوی ۰.۹۵ باشد. همچنین، دمای هدر بخار باید حداکثر ۳ درجه سانتیگراد با دمای اندازهگیری شده در آزمون سوپرهیت اختلاف داشته باشد.
ضرورت آزمون کیفیت بخار
آزمون کیفیت بخار برای تأیید اینکه بخار مصرفی استریلیتی محصول را تضمین میکند، الزامی است. این یک قانون برای تولیدکنندگان محصولات استریل در اروپا و شرکتهای تأمینکننده این بازار است. وجود گازهای غیرقابلتقطیر مانند هوا که عایقهای حرارتی مؤثری هستند، میتواند فرایند گرمایش را کند کرده و از رسیدن بخار به تمام نقاط استریلایزر جلوگیری کند. رطوبت برای فرایند استریلیزاسیون حیاتی است، زیرا به دنچرشدن پروتئینها و انعقاد دیواره سلولی میکروبها کمک میکند. بخار سوپرهیت تا زمانی که دمایش به نقطه جوش نرسد، مانند هوای داغ عمل کرده و کندانس لازم برای استریلیزاسیون را ایجاد نمیکند. این امر به دماهای بالاتر و زمانهای نگهداری طولانیتری برای تضمین استریلیزاسیون نیاز دارد. از طرفی، رطوبت بیش از حد در بخار، انرژی موجود در آن را کاهش داده و میتواند منجر به ایجاد “بار مرطوب” شود. بستهبندی محصولات استریل برای حفظ استریلیتی در حالت خشک طراحی شدهاند و خواص حفاظتی خود را در حالت مرطوب از دست میدهند.
محل و زمان انجام آزمون
آزمون کیفیت بخار باید در خط تغذیه بخار و نزدیک به نقطه مصرف انجام شود. پورتهای نمونهبرداری باید قبل از هرگونه شیر کنترلی استریلایزر نصب شوند تا آزمون تحت فشار هدر (Header) صورت گیرد، نه فشار داخل استریلایزر. فشار هدر باید در محدوده ۵۰ تا ۸۰ PSIA باشد، زیرا آزمون خشکی در فشارهای پایین میتواند نتایج غیردقیق به همراه داشته باشد. این آزمون باید به صورت سالیانه، ابتدا در فرایند صلاحیتسنجی اولیه و سپس در هر صلاحیتسنجی مجدد استریلایزر، انجام شود. همچنین، در صورت مشاهده هرگونه نشانه افت کیفیت بخار یا پس از هرگونه تغییر یا تعمیر در سیستم توزیع بخار، انجام آزمون ضروری است.